J - j

ja b- *   Variant: je b-. n. marché *; Markt; market. ca ja ba au marché. auf dem Markt. at the market. [EDC]

jaam b- *   n. 1 • captif; prisonnier de guerre; esclave; classe des esclaves *; Gefangener; Kriegsgefangener; Sklave; Sklavenkaste; prisoner; prisoner of war; slave; caste of slaves.

2 • croyant (religion); serviteur de Dieu *; Gläubiger (Religion); Diener Gottes; believer (religion; servant of God.

3 • enfant de la tante paternelle *; Kind der Tante väterlicherseits; child of the paternal aunt. syn.: jaamu deret.

jaamu geño   (Halb-)Schwester väterlicherseits. Note: ME

jaamu saabu   Note: ME

jaambur b- *   n. 1 • homme libre; personne de condition libre, par opposition à l'esclave *; freier Mensch; Person von freiem Stand im Gegensatz zum Sklaven, achtbarer, würdiger Mensch; free man; person of free condition in opposition to a slave, gentleman.

2 • personne paisible *; friedfertiger Mensch; peaceful person.

3 • autrui; quelqu'un; tierce personne *; ein anderer; jemand; ein Dritter; another; someone; third party.

jaamu deret   n. enfant de la tante paternelle *; Kind der Tante väterlicherseits; child of the paternal aunt.

jaan j- *   n. serpent *; Schlange; snake. Note: CR: terme d'évitement: "ndox-suuf"

jaar *   v.i. 1 • passer par *, passer par un endroit; vorbeifahren; vorbeigehen, über etwas führen; durch etwas durchgehen; to pass through.

jaar fi mu jaaroon   retourner au même chemin; auf demselben Weg zurückkehren; to return on the same way.

jaar ci kaw   hinwegfliegen über; zu hoch und zu weit fliegen. Usage: Ball syn.: ñaj ?.

2 • être soumis à quelque chose *; einer Sache unterworfen sein; to be subject to something.

jaas *   v.i. ne pas se produire; faire défaut; être évitable *, ne pas avoir lieu; sich nicht ereignen; benötigt werden; vermeidbar sein; to not happen; to fail; to lack; to be avoidable. Du jaas. Il faut que cela a lieu. Es muß passieren. It's inevitable. [ME] Dee, deesu koo jaas. Il faut que tout le monde meure. Man kann den Tod nicht vermeiden. No-one can avoid death. [ME] Jaas na. évité. [ME] Luy dëgg mënula jaas. [ME]

jaaxal *   v.t. étonner; inquiéter; embarrasser *; erstaunen; beunruhigen; in Verlegenheit bringen; to surprise; to worry; to embarrass.

jaaxle *   v.i. être inquiet; être embarrassé; être dans une situation embarrassante; être étonné *; ängstlich sein; besorgt sein; verlegen sein; in einer peinlichen Situation sein; erstaunt sein, nervös sein; unsicher sein (?); to be anxious; to be embarrassed; to be in an embarrassing situation; to be astonished. See: jàq.

jaay *   v.t. 1 • vendre *, débiter; verkaufen; to sell.

2 • vanter *, impressionner; intimider; rühmen; to vaunt. day jaay doole imposer sa force. [ME] Yaw, looy jaay? [ME]

3 • dépenser *; ausgeben; to spend. Usage: argent

jabar j- *   n. épouse *, femme mariée; Ehefrau; wife.

jaboot j- *   n. 1 • personne qui a une famille nombreuse *; Person, die eine große Familie hat; person with a large family.

2 • femme qui allaite; femme ayant un nourrisson *; stillende Frau; Frau, die einen Säugling hat; woman who is breast-feeding; woman with an infant.

jafe *   v. 1 • être difficile *; schwierig sein.

2 • être cher *; teuer sein; to be expensive.

jàkk w- *   n. canne (à pommeau) fourchue *, canne longue du viellard (2m); bâton du xudbakat / mag / kilifteef; gegabelter Stock (mit Knauf); forked walking stick (with knob).

jàkka j- *   n. mosquée; petite mosquée *; Moschee; kleine Moschee; mosque; small mosque.

jal b- *   n. 1 • tas *; Haufen; pile.

2 • trône *; Thron; throne, seat of Dammeel.

toog ci jal bi   

jali b-   n. griot guitariste *, joueur de "xalam"; Gitarre spielender Griot; griot playing the guitar.

jam *   v.t. 1 • piquer *, percer; stechen; piken, anpieksen; hacken; schleudern (mit der Steinschleuder); to sting; to bite, to prick.

2 • atteindre par un projectile pointu; fusiller *; mit einem spitzen Geschoß treffen; erschießen, ins Schwarze treffen (Zielscheibe); to hit with a pointed projectile; to shoo.

3 • mettre quelqu'un en difficulté de donner une bonne réponse *; jemanden in Schwierigkeiten bringen, eine gute Antwort zu geben; to make it difficult for someone to give a good answer.

jamb *   v.t. malaxer; triturer (dans un liquide); macérer *; durchkneten; zerreiben (in einer Flüssigkeit); einlegen; einweichen; to knead; to grind (in a liquid); to steep.

jambaaje *   v.t. 1 • malaxer; triturer *; durchkneten; zerreiben; to knead; to grind.

2 • bouleverser *; durcheinander bringen; to turn upside down. Usage: fig.; fig.; fig.

jàmm j- *   n. From: ar. paix; tranquillité de l'âme; tranquilité de l'esprit *, calme; Frieden; Ruhe der Seele; innere Ruhe; peace; quietness of the soul; peace of mind. Na ci jàmm bare. Mangez en paix, je suis déjà rassassié. [EDC] Jàmm ci la lépp xaj. [waxin]

Jàmm ngaam? Jàmm ngeen am? Jàmm rekk.   salutations (fréquentes) *; häufiger Gruß; frequent greeting.

jàmm biir *   n. paix intérieure; innerer Friede; inner peace.

jàmm biti *   n. paix extérieure; äußerer Friede; external peace.

jamono j- *   Variant: jamano j-. n. From: ar. temps; période; génération; époque *, vie; Zeit; Periode; Generation; Epoche, Jahreszeit; Wetter (?); time; period; generation; epoch. Ci jamono jii nu tollu ni ñi dañu bëgga dund li xew. La société est moderne. [OD]

jamu *   v.i. se tatouer les lèvres et / ou les gencives *; sich die Lippen und / oder das Zahnfleisch tätowieren; to get one's lips and / or gums tattooed.

jang *   v.i. Variant: janq ? ME - ist das dasselbe Wort?. être sur le point de tomber; pencher; tituber *; beinahe fallen; schief stehen; torkeln; to be about to fall; to lean; to totter.

jàng *   v. 1 • apprendre *; lernen; studieren; to learn.

2 • lire *, réciter des prières; lesen; to read.

3 • organiser une veillée de chants religieux *; einen Abend mit religiösen Gesängen organisieren; to organise an evening of religious chants. Usage: musulmans

jàngal *   v.t. enseigner (quelque chose à quelqu'un); apprendre (quelque chose à quelqu'un) *; (jemanden etwas) lehren; (jemandem etwas) mitteilen; to teach (somebody something).

jàngale *   v.t. enseigner (quelque chose)*; etwas lehren; unterrichten; to teach. Gram: ne prends pas de c.o.i.

jàngalekat b- *   n. maître; enseignant; professeur; moniteur *; Lehrer; Leiter; teacher; instructor; coach.

janq b- *   n. 1 • jeune fille *; Mädchen; junge Dame; girl; maiden.

2 • vièrge *; Jungfrau; virgin. Usage: ab 10 Jahre bis zur Hochzeit

jant b- *   n. soleil; astre solaire *; Sonne; Sonnengestirn; sun; solar star.

jàpp *1   v.t. attraper; saisir; prendre *, tenir; tenir considération; fangen; ergreifen; anfassen; packen; nehmen, (Ball) mit dem Fuß stoppen (nicht mit der Hand fangen); einspannen; mit Zange festhalten; to catch; to take hold of; to seize; to take, to pick up an object and set down in another; to take - of a mated animal who becomes pregnant. Cin la ngi jàpp. La marmite grille. [EDC] Bu ko jàpp! Ne tenez pas considération! [ME] See: ñàpp.

jar *   v.i. valoir; coûter *; wert sein; kosten; to be worth; to cost. Yàlla jar naa wóolu / gërëm / kañ / tàgg / woy Dieu est fidèle, digne de notre confiance ... [ME] jar na ko / jaru ko ça le vaut - ça ne le vaut pas. [EDC]

jaraaf j- *   n. représentant du roi dans les anciens royaumes du Cayor et du Diolof; chef de village ou communauté musulmane, et qui a nécessairement des pouvoirs occultes *, des nobles qui avaient de la responsabilité; Repräsentant des Königs in den alten Königreichen Kajor und Jolof; Dorfchef oder Chef der Moslemgemeinschaft, der in jedem Fall okkulte Macht besitzt; representative of the king in the ancient kingdoms of Kajor and Jolof; village chief or chief of the Muslim community who necessarily has occult powers. Note: Originellement c'était le maître de la terre selon les ordres du roi, il distribuait champs et pâturages

jarbaat b- / j- *   n. neveu; nièce *, neveu (fils de la sœur); nièce (fille de la sœur); Neffe; Nichte, Nichte (aber nur vom Onkel); Nichte eines Onkels mütterlicherseits; nephew; niece.

jariñ *   Variant: jëriñ. v.t. être utile à; servir à *; nützlich sein für; dienen für etwas; to be useful to; to be used for.

jébbal *   v.t. livrer à; mettre à la disposition de; mettre la jeune épouse à la disposition de son mari *, remettre; donner; offrir; liefern an; ausliefern an; anvertrauen; zur Verfügung stellen; die junge Frau ihrem Ehemann anvertrauen; to deliver to; to hand over to; to make available; to put the young wife at the disposal of her spouse. Janq bi, jébbal nañu ko jëkkëram. Ils ont donné la jeune fille à son mari. Sie haben die Jungfrau ihrem Ehemann übergeben. They handed the virgin over to her husband. [ME] Jébbal nañu ko Boroom bi / Yàlla biig. = rob nañu ko. at burial. [ME] Tool bi ma jébbal Yàlla. Le champs que j'ai laissé dans les mains de Dieu. [ME]

jeeg b- *   Variant: jéeg b-. n. 1 • dame; femme *; Dame; Frau; lady; woman.

2 • femme par opposition à jeune fille; femme qui n'est plus vièrge *, femme mariée qui a un enfant; Frau im Gegensatz zum Mädchen; Frau, die keine Jungfrau mehr ist; woman in opposition to a girl; woman who no longer is a virgin.

3 • Henne.

jéeg b- *   See main entry: jeeg b-. n. 1 • dame; femme *; Dame; Frau; lady; woman.

2 • femme par opposition à jeune fille; femme qui n'est plus vièrge *, femme mariée; Frau im Gegensatz zum Mädchen; Frau, die keine Jungfrau mehr ist; woman in opposition to a girl; woman who no longer is a virgin.

jeeg j- *   n.pl. dames (collectif) *; Frauen; women.

jéem *   v.t. essayer; tenter; faire l'effort de *; versuchen; ausprobieren; sich anstrengen zu; to try; to make the effort to.

jeex *   v.i. 1 • finir; être fini; s'épuiser; être épuisé; enden; beendet sein; sich erschöpfen; erschöpft sein; to end; to be finished; to exhaust; to be exhausted.

2 • maigrir *; abnehmen; abmagern; to loose weight.

jeex tàkk   être complètement épuisé; völlig erschöpft sein, vollständig aufgebraucht sein; vollständig leer sein; to be completely exhausted.

3 • être complètement engagé; völlig hingegeben sein; völlig engagiert sein; to be fully committed. Dafa jeexoon ca Yàlla. [ME] syn.: seey.

jëfandikoo *   v.t. se servir de; employer; user de; faire usage de *; sich (einer Sache) bedienen; verwenden; benutzen; etwas einsetzen; von etwas Gebrauch machen; to use.

jéggale *   v.t. pardonner; excuser *; vergeben; entschuldigen; to forgive; to excuse. Boo defee bàkkaar, nan nga jéggale. [ME]

jëkk *   v.i. être premier; devancer; arriver avant; erster sein; zuerst ankommen; to be first; to arrive before.

bu jëkk   autrefois; jadis *; früher; in the past; formerly.

ci bu jëkk   au commencement; am Anfang; at first; in the beginning.

ci lu jëkk   premièrement; erstens; zunächst; firstly.

jëkkër j- *   n. mari; époux *; Ehemann; Gemahl; husband; spouse. syn.: boroom-kër b-, borom-kër b-. Note: Ana sa boroom-kër? ist respektvoller als Ana sa jëkkër?

jël *   v.t. 1 • prendre *; nehmen, abholen; to take.

2 • recruter *; rekrutieren; einstellen; to recruit. jël ay liggéekat Arbeiter einstellen. [MÑ]

3 • dérober; subtiliser *; rauben; stibitzen; to steal. Usage: euphémisme

4 • consommer *; verbrauchen; to consume.

jëli *   v.t. 1 • aller prendre *; nehmen gehen; to go take.

2 • deviner; comprendre sans explication *; erraten; ohne Erklärung verstehen; to guess; to understand without explanation. Usage: fam.

jëm *   v.t. être en train de se diriger vers; se rendre à *, aller vers; dabei sein, sich zu begeben nach; gehen zu; to be heading towards; to go to. Mu jëm wetu kër gaynde. Il va en direction de la maison du lion. Er geht in Richtung des Hauses des Löwen. He is going towards the house of the lion. [MÑ]

jén w- *   See main entry: jën w-. n. poisson *; Fisch; fish.

jën w- *   Variant: jén w-. n. poisson *; Fisch; fish.

jënd *   v.t. 1 • acheter *; kaufen; to buy.

2 • corrompre *; bestechen; to bribe.

jeng *   v.i. 1 • être incliné; perdre l'équilibre *, se pencher (EDC); être tordu (ME); geneigt sein; das Gleichgewicht verlieren; to be tilted; to loose one's balance.

2 • être partial; être injuste *; parteiisch sein; ungerecht sein; to be partial; to be unjust. Àtteem dafa jeng. Son jugement est partial. Sein Richten ist parteiisch. His judgment is partial. [EDC]

3 • se détourner du droit chemin *, dévier; aller dans le camps adverse; sich vom rechten Weg abwenden, sich überheben ?; to divert from the right path, defect to the other side; to deviate from. Alal du tax ma jeng. Les richesses ne me causent pas de me détourner du droit chemin. Reichtum bringt mich nicht vom rechten Weg ab. Riches don't cause me to divert from the right path. [ME] Ñépp jeng nañu. Tous sont égarés. Alle sind abgewichen. They have all gone out of the way. [Rm 3.12 (2004)] Jeng ca yoon wa. [EDC] Amul ku jengul ci Yàlla. [EDC]

jéppi *   v.t. mépriser; réprouver; avoir en aversion; éprouver du dégoût à l'égard de quelqu'un *, dédaigner; être fâché contre; montrer votre dégoût à ce qu'on a fait; verachten; missbilligen; verwerfen; Abneigung empfinden gegen; Ekel empfinden gegen jemanden, ablehnen; mißachten; to despise; to scorn; to reprove; to have an aversion; to feel disgust towards someone. Jéppi naa ko. Je ne veux pas le voir. Ich möchte ihn nicht sehen. I don't want to see him. [EDC] Mu ngi may jéppali / roni / xeelu. [ME] syn.: xeeb. Note: (EDC) e.g. Your child comes and sits in on an adult conversation. You tell him to go, but the guests say to let him stay. You cannot send him away, but you look at him with scorn.

jëtun b- *   Variant: jétur b- Dic. JLD. n. veuve *; Witwe; Witwer; widower. Buleen not ab jëtun ak ub jirim. [Ex 22.21] Note: MD: Veuve, dans la période des 4 mois du deuil (=ténj) elle ne sort pas; elle observe certains règlements (prière, ablutions); elle porte un mbubb avec des manches longues; elle se voile.

ji *   v.t. 1 • semer *; säen; to sow.

2 • prodiguer un bienfait le premier *; als erster mit einer Wohltat überhäufen; to be the first to lavish kindness. Magi Yuusufa ya xam nañu ne seen baay nelaw na. Ña ngay wax ca seen biir naan: «Waaw, mbaa Yuusufa dencalu nu mer, nar noo fey sunu bor ndax lu bon li nu ko ji woon lépp?» [Njàlbéen ga / Gn 50.15] "Jërëjëf." "Déet, yaa ma ko ji." Tu as fait du bien, je te fait en retour. [ME]

3 • inspirer; inspirieren; to inspire. Usage: fig.

jiwu j- *   n. semences; graine à semer *; Saat; Saatgut; seed; seed for sowing. Sama jiwu wi barewut. Les semences sont peu. Ich habe nur wenig Saatgut. I only have few seeds. [ID; ME] ay jiwu yu bare beaucoup de semences. viel Saatgut. much seed. [ID; ME] See: njiwu s-. Note: ME / ID has class marker w-! Gram: jiwoom

jóge *   v.t. 1 • venir de; provenir *; kommen aus; kommen von; stammen aus; to come from; to derive.

jóge ci   être né par; geboren sein von; to be born from. Taaw ba am ca doom ju góor, tudde ko Mowab (mu firi Jóge ci baay). Mowab moo sos Mowabeen ñi. [Njàlbéen ga / Gn 19.37] Usage: MB: esp. in context of parents!

2 • quitter (un endroit); partir de *; verlassen; ausgehen von; to leave (from).

joor-joor b- *   Variant: ajoor b- *. n. personne originaire du Kayor *; Person aus der Kayor-Gegend; person originating from the Kayor area. See: kajoor-kajoor b- *.

jooy *   v. 1 • pleurer; répandre des larmes; gémir; se lamenter *; se plaindre; schreien; weinen; Tränen vergießen; stöhnen; jammern; klagen; sich beklagen; to cry; to weep; sto shed tears; to groan; to moan; to lament; to complain. Ibraayma nag dëj Saarata, jooy ko lool. [Njàlbéen ga / Gn 23.2]

2 • gargouiller pour le ventre *; knurren (Magen); to growl (stomach).

3 • laisser couler la sève; crier (pour certains animaux) * miauler; Pflanzensaft fließen lassen; schreien (für gewisse Tiere); miauen; to let the sap flow; to cry (for certain animals); to miaow. Salaan day jooy. [Koky Yolet]

jubal *   1 • v.i. aller directement; aller (tout) droit *; direkt gehen; geradeaus gehen; to go directly; to go straight ahead. Day dencalal ndam kiy jubal, di yiir ku mat. [Pr 2.7] Ma jubal rekk, geesuma. [MD]

2 • v.t. mener une vie réglée; tenir droit *; ein geregeltes Leben führen; to lead an orderly life.

3 • v.t. diriger; orienter (vers) *; leiten; ausrichten (auf); to direct; to guide.

jublu *   v.t. 1 • se diriger vers; aller vers *, être en face (?), faire face à, aller droit dans une direction déterminé; etwas ansteuern; sich begeben nach; gehen in Richtung von; to go towards; to head towards; to go in direction of, to have the goal of. Ba loolu amee Ibraayma dafa jóge fa mu nekkoon, jublu àllu Negew, sanci diggante Kades ak Sur, ba noppi ganeji ay fan ca dëkk ba ñu naa Gerar. [Njàlbéen ga / Gn 20.1] Nii la jublu. He went this way. [ME] Maa ngi jublu ci lycée Malick Ay. Maa ngi jublu ci liggéey suba maa ngi jublu wetu Ndakaaru.

2 • aller dans le sens de *; (den Interessen) entsprechen; to correspond with (the interests).